Differensiering utan nivåinndeling

Differensiering har vore sett på å gi oppgåver tilpassa det faglege nivået til kvar einskild elev. Som lektor i den vidaregåande skulen har eg mange gonger undra meg over korleis eg skal forklare Mari at ho får ei lettare oppgåve i norsk enn venninna Anne, som sit på pulten ved sia av, og som Mari eigentleg vil samarbeide med.

For å ivareta motivasjonen i faget er det viktig at Mari får kjensla av meistring gjennom positive tilbakemeldingar, altså i tråd med den undervegsvurderinga Mari etter innføringa av Kunnskapsløftet no har krav på. Mi erfaring frå læraryrket er at elevane lærer best når dei trivst i klasserommet og opplever meistring, dette er eg redd Mari vil miste ved å få kjensla av å vere ein lettvektar i faget. Mari har krav på å få vite at den oppgåva ho får, faktisk er lettare enn den Anne får.

Blir det ikkje motstridande å seie til eleven at du er flink, men diverre meistrar du ikkje dei meir krevjande oppgåvene, difor får du andre oppgåver? Er ikkje læraren her med på å stigmatisere eleven? Bør ikkje alle få sjansen til å prøve seg og vise kva dei kan oppnå?

I staden for å nivådifferensiere oppgåvene kan til dømes læraren lage temabaserte oppgåver med innlagt gradering, samstundes må eleven få moglegheit til å arbeide med fagstoffet under dei forholda han opplever best eigna for læring. Båe desse tiltaka meiner eg vil fremje læringsprosessen i staden for å hemme han.

Ifølgje Kunnskapsløftet 06 skal elevane ha undervegsvurderingar med fokus på kva dei kan, same kva nivå dei er på. Kolliderer ikkje denne undervegsvurderinga, med fokus på det positive, med synet på ei differensiering med oppgåver tilpassa eleven sitt faglege nivå?

Korleis skal eleven forstå sitt nivå i faget, dersom han fyrst får ei tilbakemelding utelukkande positivt vinkla, for deretter å få tildelt dei lettaste oppgåvene i faget, fordi det er dette nivået han trass alt er på? Ligg det ikkje motstridande tankar i dette synet? Er ikkje denne nivådifferensieringa eit gufs frå kursplantida på 1960-talet, ei stigmatisering av eleven som vi helst ikkje vil identifisere oss med? Vi har lagt frå oss undervisningsmetodar, der elevane vart sortert i grupper (les: kursplanar), vi må ikkje differensiere oss attende til denne tida ved å sortere elevane etter tilsvarande grupper, berre ved å kamuflere dei ved å kalle dei for noko anna enn kursplan 1, 2 og 3.  

Frå mi tid som lærar har eg forstått at læring går føre seg på ulike måtar hos elevane. Dette set krav til meg som planleggjar av undervisninga. Når er det at Mari og Anne, Per og Ola lærer best? I min undervisningskvardag står eg framfor klassar på tretti elevar som alle har sine individuelle måtar å lære på. Det å lære er ein prosess som går føre seg ulikt hos kvart einskild individ.

Det eine er korleis læraren vel å leggje opp si undervisning for sine elevar, noko anna er korleis elevane tek i mot og arbeider vidare med stoffet etter undervisninga. For at læring har funne stad, og det nye stoffet har vorte ein del av eleven sitt kunnskapsområde, må eleven sjølv ha forstått og reflektert over det fagstoffet læraren har lagt fram. Det er her nye måtar å tenkje differensiering utan nivåinndeling kjem fram
 
Gjennom samtalar og undervegsvurderingar med elevane har det kome fram mange ulike måtar å lære på. Nokre vil ha alt forklart frå tavla, andre lærer best ved å arbeide individuelt med oppgåver, nokre held på gruppearbeid, medan andre vil ha det stilt i rommet, nokre lærer best ved å lytte til musikk, sitje komfortabelt, ete og drikke samstundes. Det som er viktig å tenkje på, er at læring skjer fyrst etter at læraren har forklart fagstoffet og gitt elevane ein basiskunnskap dei kan byggje vidare på og reflektere rundt.

Elevane må sjølv arbeide med stoffet for å tileigne seg denne kunnskapen og gjere det nye fagstoffet til sitt. Den måten det skjer på, er altså individuelt, og det krev framfor alt rom og plass. For at elevsamtalane og undervegsvurderingane skal ha noko for seg, må det vere mogleg å leggje til rette for at elevane kan få oppfylt dei ønskja dei legg fram i desse samtalane.

Vi lærarar må leggje til rette for individuell tilpassing, slik at elevane opplever fridom til å velje den måten som for dei gir best mogleg læring. På den måten vil vi klare å gjennomføre differensiering. Dette blir umogleg i eit klasserom med tretti elevar, med like mange ulike måtar å arbeide med det nye fagstoffet på. Skulemiljøet må omstrukturerast med høve for at nokre kan lytte til musikk, andre sitje i ei meir avslappa stilling enn ved den tradisjonelle pulten, for å få optimal læring. Nye digitale verkty har også skapt ein ny klasseromsituasjon.

Ein kombinasjon av alternative rom saman med den tradisjonelle lesesalen vil ivareta dei ulike behova for etterarbeid og refleksjon. Dette handlar om å ta elevane på alvor, å ta omsyn til dei ulike måtane elevane lærer på. 

Det kan verke omfattande å gå i gang med store byggetekniske omstruktureringar, men ein viss grad av endring av den tradisjonelle inndelinga i klasserom med store elevtal er kanskje noko som kunne vore tatt opp til vurdering, samstundes som pålegg om undervegsvurdering og dokumentasjon vart lagt fram. Ved at elevane er med på å velje den læringsmetoden dei meiner dei er best tent med, får vi handlekraftige elevar som tek vare på og er aktive i sin eigen læringsprosess. Det verkar inspirerande at elevane får velje sjølv, og at det ikkje er læraren som trer metodar nedover hovudet på dei.

Ved å ta omsyn til korleis eleven fangar opp stoffet formidla av læraren, er vi som lærarar med på å sjå den einskilde eleven i klasserommet. Eg kjenner det er vanskeleg å sjå alle i eit overfylt rom med tretti elevar, difor bør basisundervisninga frå læraren gå føre seg i rom med færre elevar enn det vi opplever i dei fleste allmennfaga i dag.

Differensieringa må gå ut på å gi kvar einskild elev høve til å arbeide med lærestoffet og reflektere over det under forhold og på stader dei meiner dei lærer best. På den måten vil vi oppnå differensiering i takt med ei undervegsvurdering som vektlegg det positive.

Vi treng tilpassa areal for å drive tilrettelagt undervisning og gi forsvarleg undervegsvurderingar i dagens skule. Vi må ha rom for å lytte til elevane sine ønskje og behov, dette er differensiering utan nivåinndeling.

Artikkelforfattaren er lektor ved St. Hallvard videregående skole i Drammen.