Relasjonell fattigdom i moderne tid

 «Relational hunger in the modern world», skriv den amerikanske psykiateren Bruce Perry. Han peikar på korleis familiane minkar i storleik, om færre samankomstar i lokalsamfunnet og at vi har færre menneskemøte i kvardagen vår, kor vi verkeleg er til stades her og no. Og at dette til saman rammar oss kraftig.

 Dette er ikkje eit amerikansk fenomen. I Noreg har vi fått «Ensomhetspartiet» med Else Kåss Furuseth i spissen. Og vi veit kva det handlar om. Det er ingen fjes å få augekontakt med når du kjem til ein busshaldeplass. Sjølvbeteningskassane tek over for «hei» og «kvittering?» i butikken. Kvardagen vert tappa for dei små, relasjonelle kontaktpunkta som til saman er limet mellom oss. Og fleire og fleire rapporterer at dei kjenner seg einsame. Relasjonell tryggleik er fundamentet for helse og utvikling. 

Å kjenne at eg høyrer til, at eg har ein flokk kor eg er hjarteleg velkommen. Det er som vaksine mot psykisk uhelse. Og dette handlar ikkje berre om nære relasjonar. Eit samfunn treng også relasjonell tryggleik for å halde seg friskt.

Framfor kvar sin skjerm 

Denne relasjonelle nedgongen merkar vi også i skolen, både for vaksne og barn. Det vrir seg i meg når eg kjem inn på personalrom, kor tre lys, levande kollegaer sit tause og et brødskive saman med kvar sin smarttelefon. Eg får akutt behov for å hoppe opp og ned og vifte med armane og rope: «Dette har vi ikkje råd til! De må sjå på kvarandre og spørje korleis det går!»

På same måte blir eg uvel når belønninga for god arbeidsro i klasserommet, er at alle skal få ta på headset og spele det dei vil på chromebook. Eg får akutt behov for å rope: «Dette har vi ikkje råd til! Det er ikkje belønning å isolere seg frå kvarandre!» Men vi merkar jo ikkje konsekvensen med ein gong, dette handlar ikkje om den eine lunsjen kor du var så sliten at du ikkje orka folk. Det er mønsteret av avstand som blir giftig for fellesskapen.

Tryggare av å gjere noko saman 

Plutseleg sit ein der med eit arbeidsmiljø som er utriveleg, eller eit klassemiljø som er utrygt. Og kva gjer ein då? Nokre lærarar på eit 6. trinn fortalde om det. Dei vart heilt utslitne i ein klasse med høgt stressnivå og mykje utryggheit. Dei tok grep. Dei låste Chromebook inn i eit skap i fem veker, og tok med ungane ut. 

Eg fekk sjå bilete av elevar i hengekøyer, som laga mat saman, som sat rundt bålet og las for kvarandre. Og lærarane kunne ivrig fortelje: «Når vi sit rundt bålet, så tør dei som ikkje tør å lese høgt i klassen, plutseleg å lese høgt likevel. «Når kroppane våre får vere i lag, så skjer det noko med dei usynlege banda mellom oss. Det er smil og augekontakt som limer. Det er å gjere noko saman, som alle var med på. Nesten magisk. Men likevel ikkje overraskande på ein plass.»

Difor blir eg så jublande glad når dei to som strever med å sitje i ro, ikkje hamnar på eit grupperom med høyretelefonar på, men får gå på mat-og-helse-rommet for å lage smoothie til klassen, som dei så skal gå rundt og servere. Då limer vi brikkene saman i det relasjonelle puslespelet. 

Ofte er det dei små tinga, som har stor effekt i samspel mellom oss menneske. Små augeblink av ekte, positiv kontakt. Eitt sekund her, to sekund der. Dei vaksne som står i døra kvar morgon med hilseplakat – og gir augekontakt og smil til kvar enkelt elev. Eller læraren som opnar dagen med å seie «sjå på læringsvennen din, gi high five, og sei god morgon!». Slike tiltak tek ikkje mange sekunda, men gevinsten inni og mellom oss er enorm.

Oss foreldre imellom

Og dette gjeld jammen foreldre òg. Førre skoleår var eg mor til ein skolestartar. Det skoleåret var vi kalla inn til fire klasseforeldremøte. Eg vart overraska – det var vel uvanleg mykje? Men vi møtte no opp og måtte sitte i grupper og diskutere korleis ein gjer ungar robuste, om barna har plikter i heimen, rutinar og rytme i kvardagen.

Året etter kom andreklasselæraren. Ho sette «kunstnarisk innslag» på agendaen på kvart foreldremøte. Fyrste møte måtte vi lære rim og regler, med rørsle til. Neste møte måtte vi brette figurar av papir. Tredje møte starta med at alle fekk målesaker og skulle måle ei blomeeng slik elevane nettopp hadde måla. Og kva skjer med oss då? Vi ser på kvarandre, humrar og ler, sjølvironien kjem fram, og tida flyg. Det er nesten så du kan sjå korleis den relasjonelle spindelveven mellom oss tek form.

I same klasse har det blitt ein kultur for at i barnebursdagar strøymer det til med foreldre. Som ikkje går igjen. Dei vil ha kaffi. Sist bursdag sat det ein haug med vaksne på verandaen, mens ungane spratt rundt på plenen. Tilfeldig? Neppe.

Midt i denne spindelveven veks dottera mi opp. Og dersom du spør, så seier ho at ho elskar skolen. Nesten magisk. Men ikkje overraskande på ein plass.

Anbefalt litteratur:

«What happened to you» (Bruce Perry & Oprah Winfrey) 

«Kart over ensomheten» (Hilde Østby)